Parite Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
Günümüz finans piyasalarında dövizlerin ayrı bir yeri vardır ve kısa
vadeli yatırımların olmazsa olmazıdır. Adı pek bilinmese de dövizlerle
yapılan işlemler parite denen çiftler halinde yapılmaktadır. Şimdi bu
kavramın ne olduğunu inceleyelim:
Döviz bürosu, banka veya forex gibi piyasalarda para birimleri ile
yapılan işlemler, hep çiftler halinde gerçekleşmektedir. Yani dolar
alıyorsanız bunu cebinizdeki Türk lirasını vererek yaparsınız.
Cebinizdeki Türk lirasına karşılık gelen ölçüde dolar alabilirsiniz.
Aynı zamanda doların, Türk lirası karşısındaki değerine göre bu işlemi
yapmış olursunuz. İşte buna parite denmektedir.
Bir para biriminin, başka bir para karşısındaki değerine parite denir.
Döviz bürosuna gidip dolar almak istiyorum dediğiniz zaman, yapacağınız
işlem USD/TRY üzerinden gerçekleşmektedir. Gösteriminde ise para
birimlerinin uluslararası kodları kullanılır ve bu şekilde gördüğünüzde
size pek bir şey ifade etmeyebilir. Ama bu yazıdan sonra aslında
bildiğiniz bir konu olduğunu rahatça anlayacaksınız.
Şimdi döviz çifti olarak da anılan bu kavramın ne olduğunu daha derinlemesine öğrenelim:
Parite Nedir?
Kısa bir tanım yapacak olursak; bir ülkenin para biriminin, başka bir
ülkenin parası karşısındaki değerinin parite denir. Finans piyasalarında
dövizlerle çiftler halinde işlem yapılır ve bunlar USD/TRY, EUR/USD,
USD/JPY gibi gösterimlere sahiptir. Bu 3’lü harfler, para birimlerinin
uluslararası kısaltmasıdır. Yapılan işlem ise ilk yazılan para
biriminin, ikinci yazılan para birimine karşı değeri üzerinden
gerçekleşmektedir.
En yüksek işlem hacmine sahip döviz çifti olan EUR/USD üzerinden açıklamaya devam edecek olursak;
-EUR/USD çiftinin anlamı, Euro para biriminin Amerikan doları karşısındaki değeridir.
-EUR = 2, USD = 1 diyecek olursak; EUR/USD’nin değeri 2 dolar olacaktır.
Ayrıca 1 Euro = 2 Amerikan doları anlamına da gelmektedir.
-İlk yazılan para birimi baz (ana) para birimini ifade eder. Yani Euro
baz dövizdir. Ayrıca Euro’daki değişime göre alım – satım kararı
verilir.
-İkinci yazılan para birimi ise karşıt para birimini ifade etmektedir.
Yani USD karşıt dövizdir. EUR/USD’nin değeri, karşıt döviz cinsindendir.
Bu nedenle örneğimize göre 2 dolar değerinde denir.
-Yapılan işlem sonucunda elde edilen kar veya zarar karşıt döviz
cinsinden ifade edilmektedir. Yani EUR/USD ile yapılan bir yatırım
işlemi sonucunda elde edilen sonuç USD para birimi cinsinden
hesaplanmaktadır.
Forex piyasası döviz çeşitliliğinin en yüksek olduğu yerdir. Çünkü
neredeyse dünyanın tüm para birimleri ile işlem yapılmaktadır. Buna
bağlı olarak da forex yatırım aracı çeşitliliği anlamında oldukça
zengindir. Bu dövizlerle yapılan işlemler ise forex piyasasının
yarısından fazlasını oluşturmaktadır. Yatırımcılar, piyasanın hızlı
yapısına ayak uydurarak, dövizlerde görülen değişimleri anlık olarak
değerlendirebilmektedir.
Parite Çeşitleri Nelerdir?
Finans piyasalarında işlem gören 7 majör para birimi bulunmaktadır. Bu
para birimlerinin majör olarak kabul edilmesinin nedeni, ait oldukları
ülkelerin ekonomilerinin canlılığından kaynaklanmaktadır. Yani bu
ülkelerin ekonomilerinin diğer ülke ekonomilerine göre çok daha sağlam
ve dinamik olduğu bilinmektedir.
7 majör döviz dışındaki para birimlerine de minör denilmektedir. Bu
açıklama üzerinden gidecek olursak; iki majör para biriminin oluşturduğu
pariteye majör denilmektedir. Bir majör ve bir minör para biriminin
oluşturduğu döviz çiftine ise minör adı verilmektedir.
Minör döviz çiftleri genellikle yerel yatırımcılar tarafından tercih
edilmektedir. Örneğin; USD/TRY minördür ve genellikle Türk yatırımcılar
tarafından tercih edilir. Bu para birimleri dışındakiler ise egzotik
pariteleri oluşturmaktadır.
En Çok İşlem Gören Majör Pariteler
İki majör para biriminden oluşan döviz çiftlerine majör parite
denilmektedir. Bu tip üzerinde iki para biriminin de kısmen etkisi
bulunmasına rağmen bir para birimi daha etkili olmaktadır. Örneğin;
EUR/USD bir majördür ve iki para birimi de değerine yön verdiği gibi USD
daha etkili olmaktadır.
Tek tek majör pariteleri incelersek;
EUR/USD
Finans piyasalarında en yüksek işlem hacmine sahip enstrüman olduğu
bilinmektedir ve forex piyasasında gerçekleştirilen döviz işlemlerinin
%85’inin EUR/USD üzerinden yapıldığı bilinmektedir. Euro baz dövizi
oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır. Yapılan
alım – satım işlemi sonucunda elde edilecek kar veya zarar durumu da
Amerikan doları cinsinden ödenmektedir.
Değeri genel olarak Amerikan dolarının değerine göre değişkenlik
göstermektedir. Doğal olarak; Amerikan ekonomisinde ve siyasetinde
meydana gelen değişikliklerden direkt olarak etkilenmektedir. Euro’nun
etkisinin hiç olmadığını söylemek ise yanlış olacaktır.
EUR/USD’nin bu kadar yüksek işlem hacmine sahip olmasının nedeni; ABD’de
ve dünya genelinde yaşanan finansal kriz sonrasında Amerikan dolarının
aşırı değer kaybı ve Euro’nun hızla değer kazanması sonucunda
yatırımcıların bu değişkenlikten faydalanmak istemesidir. Kriz döneminde
değerinde meydana gelen aşırı yükseliş yatırımcısının yüksek kazançlar
elde etmesini sağlamıştır.
Günümüzde ise Amerikan dolarının geri kazandığı güç ve Euro’nun eski
popülerliğini yitirmesi ile EUR/USD, yatırımcıların gözünde
güvenilirliğini kaybetmiştir. Kriz dönemine göre daha az talep görmesine
neden olmuştur. EUR/USD günümüzde daha çok kısa süreli alım-satım ve
scalping yapan tecrübe sahibi yatırımcılar için en uygun yatırım aracı
statüsündedir.
Son olarak EUR/USD’nin son 5 yıllık fiyat değişimine bakalım. 2013 –
2018 yılları arasında en yüksek seviyesini 5 Nisan 2014 tarihinde 1,3886
dolar ile görmüştür. En düşük seviyeyi ise 10 Aralık 2016 tarihinde
1,0419 dolar ile kaydetmiştir. En yüksek seviyeyi kaydettikten sonra
yaklaşık 1 senede düşüş trendi göstermiştir. Öyle ki; 7 Mart 2016
tarihinde 1,0626 dolara kadar gerilemiştir. Ardından en düşük seviyeyi
görene kadar 1,0885 – 1,1400 bandından dalgalanmıştır. En düşük
seviyenin ardından da yükseliş trendine girmiştir.
USD/JPY
Amerikan doları/Japon yeninin oluşturduğu USD/JPY majördür ve yüksek
işlem hacmine sahiptir. Amerikan doları baz dövizi, Japon yeni karşıt
dövizi oluşturmaktadır. Alım – satım işlemi sonucunda elde edilen sonuç
Japon yeni cinsinden ödenmektedir.
EUR/USD gibi karşıt döviz olan Japon yeni, seyir üzerinde daha
etkilidir. Japonya ekonomisinin ihracata dayalı olması nedeniyle hükümet
tarafından sıklıkla JPY değerine müdahale edilmektedir. Hatta 2013
yılında patlak veren kur savaşları tartışmasının ve G20 toplantılarının
ana konusu da bu müdahaleler olmuştur.
USD/JPY aşırı dalgalanma gösteren bir döviz çiftidir. Amerikan dolarının
yüksek işlem hacmine sahip bir para birimi olması, hassas bir enstrüman
olmasının nedenidir. Bu nedenle ABD ekonomisinde meydana gelen
gelişmeler, ABD’nin diğer ülkeler ve kıtalar ile ilişkileri, Amerika –
Japonya ilişkileri, Amerika – Asya kıtası arasındaki ilişkiler, değerin
yüksek dalgalanma göstermesine neden olacaktır.
Yatırımcıların iyi bir piyasa takibi yapması ve fiyat grafiklerini doğru
analiz edip yorumlayabilmesi sayesinde kısa vadede yüksek kazanç elde
edebilecekleri bir enstrüman olma özelliği taşımaktadır. Ama unutmamak
gerekir ki; yüksek dalgalanma aynı zamanda yüksek oranda risk anlamına
da gelmektedir.
USD/JPY’nin 2013 – 2018 yılları arasında kaydettiği en yüksek seviye, 1
Ağustos 2015 tarihinde 124,7340 yen olarak görülmüştür. En düşük seviye
ise 8 Haziran 2013 tarihinde 95,4940 yen ile kaydedilmiştir. 2013
yılının Nisan ayından itibaren en yüksek seviyenin görüleceği tarihe
kadar düzenli bir yükseliş kaydetmiştir. En yüksek seviye sonrasında 13
Ağustos 2016 tarihine kadar düşüş görülmüştür. Daha sonra da 105 – 110
bandında dalgalanmaya başlamıştır.
GBP/USD
İngiliz sterlini/Amerikan dolarından oluşan GBP/USD’nin değeri,
İngiltere ekonomisi tarafından belirlenmektedir. İngiliz sterlini baz
dövizi oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır. Alım
– satım işlemi sonucunda elde edilen kar veya zarar, Amerikan doları
cinsinden verilmektedir.
Döviz çiftinin seyrinde, yıllardan beri süregelen Amerika – İngiltere
rekabetinin bir örneği görülmektedir. Geçmiş yıllardan günümüze kadar
olan değeri incelendiği zaman bu açıkça görülecektir. En yüksek değerine
1980’li yılların başında ulaşmıştır ve en düşük seviyesini de 1985
yılında görmüştür. Aynı zamanda Euro’nun kullanılacağı ve İngiliz
sterlinin tedavülden kaldırılacağı spekülasyonu da büyük ölçüde değer ve
güven kaybına neden olmuştur. Günümüzdeki değerini incelediğimizde ise
2000’li yıllardan bu yana % 50’den fazla değer kazandığı açıkça
görülmektedir.
İngiliz ekonomisinde meydana gelen olumlu veya olumsuz herhangi bir
gelişme, direkt olarak değerini etkileyecektir. Örnek vermek gerekirse;
İngiliz ekonomisinde meydana gelen büyüme veya yüksek faiz uygulaması,
GBP/USD’nin yükselişe geçmesine neden olacaktır. Bu nedenle de İngiliz
hükümetinin sterlin ile ilgili yaptığı herhangi bir açıklama, müdahale
ve makro ekonomik verilerin iyi bir şekilde takip edilmesi
gerekmektedir.
GBP/USD’nin 2013 – 2018 yılları arasında kaydettiği en yüksek seviye, 28
Haziran 2014 tarihinde 1,7153 dolardır. En düşük seviye ise 4 Mart 2017
tarihinde kaydedilen 1,2157 dolardır. Uzun vadeli grafiğine göz
atıldığı zaman, fazla dalgalanmadığı görülmektedir. Sterlin, güvenli
liman olarak görülen bir para birimidir ve grafikte bu durum
görülmektedir.
USD/CHF
Amerikan doları/İsviçre frangının değeri de Amerikan doları tarafından
belirlenmektedir. İsviçre ekonomisinin dünyanın en sağlam ekonomisi
olduğu bilinmesine rağmen, Amerikan doları çiftin seyrini
etkilemektedir. Amerikan ekonomisinde meydana gelen herhangi olumlu veya
olumsuz değişiklik direkt olarak değerine yansımaktadır.
USD/CHF hakkında söylenebilecek en net konu, son 10 yıl gibi uzun bir
süreçte sürekli olarak değer kaybetmesidir. İsviçre ekonomisinin
stabilitesi karşısında, Amerikan dolarının değer kaybettiği zamanlarda
USD/CHF’nin değer kazandığı görülmesine rağmen; kayıp dönemleri daha
uzun bir zamanı kapsamaktadır.
USD/CHF, hızlı yükseliş veya düşüş dönemleri yaşamamaktadır ve bu
nedenle değer kaybettiğinde açığa alım işlemi ile kazanç elde etmek
mümkündür. Aynı zamanda günümüzde en popüler piyasa olan forexin en çok
kazandıran enstrümanları arasında yer almaktadır.
USD/CHF’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki değişimlerine göz attığımız
zaman; en yüksek seviyenin 10 Aralık 2016 tarihinde 1,0298 frank ile
kaydedildiğini görüyoruz. En düşük seviye ise 10 Ocak 2015 tarihinde
kaydedilen 0,8544 franktır. Mayıs – 2014’ten sonra sert bir çıkış
göstermiş ve 0,8760 franktan 1,0183 franka 3 Ocak 2015 tarihinde
ulaşmıştır. Bu tarihten sonra çakılmış ve 5 yılın en düşük seviyesi
görülmüştür. Öyle ki; 3 Ocak 2015’te 1,0183 frank iken, 10 Ocak 2015’te
0,8544’e gerilemiştir. Ardından yine sert bir çıkış yapmış ve 2015 Mart
ayının başında 1 frankın üzerine çıkmıştır.
AUD/USD
Avustralya doları/Amerikan dolarından oluşan AUD/USD çiftinin seyri,
genel olarak uzun vadeli yatırımlar için uygun görülmektedir. Çünkü
aşırı dalgalanma göstermemektedir. Avustralya doları baz dövizi
oluştururken, Amerikan doları karşıt dövizi oluşturmaktadır ve elde
edilen kar – zarar Amerikan doları cinsindendir.
Genel olarak Avustralya’nın ekolojik durumu, AUD/USD’nin seyrini
etkileyen ana faktördür. Kuraklığın ve sel gibi felaketlerin hakim
olduğu bir ekolojik sisteme sahip olması, Avustralya ekonomisini olumsuz
yönde etkilemektedir. Buna bağlı olarak AUD/USD’nin değer kaybetmesine
neden olmaktadır.
Avustralya doları, dünyanın en çok kullanılan 6. para birimini
oluşturmasının yanı sıra forex yatırımcıları tarafından da yoğun talep
gören bir dövizdir. AUD/USD en yüksek değerini 2010 yılında, en düşük
değerini de 2001 yılında kaydetmiştir. Değeri üzerine her ne kadar
Avustralya doları etkili olsa da Amerikan dolarında meydana gelen
yükselişler ve Avustralya dolarının dış etkiler nedeniyle değer
kaybetmesi değerinde büyük değişikliklere neden olmuştur.
AUD/USD’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki fiyat değişimlerine göre; en
yüksek seviye 6 Nisan 2013 tarihinde 1,0546 dolar ile görülmüştür. En
düşük seviye ise 9 Ocak 2016 tarihinde 0,6997 dolar ile kaydedilmiştir.
En yüksek seviyesini gördükten sonra gerilemeye başlamış ve en düşük
seviyenin görüldüğü tarihe kadar düşmüştür. O günden beri de uzun vadeli
bir yükseliş trendi gözlenmektedir.
USD/CAD
Amerikan doları/Kanada dolarından oluşan USD/CAD, son zamanlarda
özellikle forex yatırımcılarının yoğun talebi ile karşılaşmaktadır.
Amerikan doları baz dövizi, Kanada doları karşıt dövizi oluşturmaktadır.
2007 yılında Kanada doları, ilk defa Amerikan dolarından daha değerli
bir para birimi olarak işlem görmüştür ve o dönemde USD/CAD en düşük
değerini göstermiştir. Nedeni ise küresel finansal krizdir.
USD/CAD’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansına baktığımız
zaman; en yüksek seviye 9 Ocak 2016 tarihinde 1,4345 CAD ile
kaydedilmiştir. En düşük seviye ise 4 Mayıs 2013 tarihinde 1,0070 CAD
ile görülmüştür. En düşük ve en yüksek seviye arasında düzenli bir
yükseliş trendine girmiştir. En yüksek seviyenin ardından 1,22 – 1,37
bandında dalgalanmaya başlamıştır.
EUR/JPY
Euro/Japon yeninden oluşan EUR/JPY de son yılların popüler enstrümanları
arasındadır. Euro baz dövizi, Japon yeni karşıt dövizi oluşturmaktadır.
İki para birimi tarafında da yaşanan gelişmeler sonucunda en yüksek
değerini 2008 yılında göstermiştir. Bunun yanı sıra 15 yılı aşkın
yatırım sürecinin yaklaşık 10 yılı değer kazanan bir yol izlemiştir.
2010 yılında en çok değer kazanan ve en çok kar getiren para birimi
olarak Japon yeni belirlenmiştir. Bunun yanı sıra Amerikan doları
karşısında büyük değer kaybı gösteren Euro nedeniyle de EUR/JPY,
kazançlı yatırım işlemlerinin vazgeçilmezi olmuştur. Ayrıca Euro’nun
birçok ülkede kullanılan para birimi olması ve Japon yeninin de birçok
ülke üzerindeki etkisi nedeniyle yüksek işlem hacmine sahiptir.
EUR/JPY’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansını izlediğimiz
zaman; en yüksek seviyenin 29 Kasım 2014 tarihinde 148,4071 yen ile
kaydedildiğini görüyoruz. En düşük seviye ise 2 Temmuz 2016 tarihinde
111,5316 yen ile kaydedilmiştir. En yüksek ve en düşük seviye arasında
düşüş trendi göstermiştir. Ardından toparlanarak yeniden yükseliş
trendine girmiştir.
EUR/GBP
Euro/İngiliz sterlininin oluşturduğu EUR/GBP, yüksek işlem hacimli
enstrümanlardandır. Finansal kriz döneminde Euro’nun, sterlinden daha
fazla değer kazanması, değerinin yükselmesine neden olamamıştır. Güçlü
bir yapıya sahip olan İngiliz sterlininin bu nedenle değer üzerinde daha
fazla etkisi bulunmaktadır. Aynı zamanda Euro’nun bazı Avrupa Birliği
ülkeleri tarafından benimsenmemesi de hiçbir zaman sterlin kadar değerli
olmamasının nedeni olmuştur.
EUR/GBP’nin 2013 – 2018 yılları arasındaki performansı izlendiği zaman;
en yüksek seviyenin 19 Ağustos 2017 tarihinde 0,9218 sterlin ile
kaydedildiği görülmektedir. En düşük seviye ise 11 Temmuz 2015 tarihinde
0,6972 sterlin ile kaydedilmiştir. Düşüş trendini, en düşük seviyeyi
kaydederek gördükten sonra yeniden yükseliş trendine girmiştir ve en
yüksek seviyeyi kaydetmiştir.
En Çok İşlem Gören Minör Pariteler
Bir majör ve bir minör para biriminden oluşan döviz çiftlerine, minör
parite denmektedir. Minörler genel olarak yerel traderlar tarafından
talep görmektedir. Yine de forex gibi küresel piyasalarda fiyat
hareketleri ile dikkat çekebilmiştir. Minörlerin işlem hacimleri
majörlere nazaran çok daha düşüktür.
En çok tercih edilen minör para birimleri; Yeni Zelanda Doları (NZD),
Güney Afrika Cumhuriyeti Randı (ZAR), Singapur doları (SGD)’dır.
En yüksek işlem hacimli minör döviz çiftleri ise şu şekildedir:
* CAD/CHF (Kanada dolarının İsviçre frangı karşısındaki değeri)
* CAD/JPY (Kanada dolarının Japon yeni karşısındaki değeri)
* CHF/JPY (İsviçre frangının Japon yeni karşısındaki değeri)
* EUR/CAD (Euro’nun Kanada doları karşısındaki değeri)
* EUR/SGD (Euro’nun Singapur doları karşısındaki değeri)
* EUR/ZAR (Euro’nun Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
* GBP/CAD (İngiliz sterlininin Kanada doları karşısındaki değeri)
* GBP/CHF (İngiliz sterlininin İsviçre frangı karşısındaki değeri)
* GBP/ZAR (İngiliz sterlininin Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
* SGD/JPY (Singapur dolarının Japon yeni karşısındaki değeri)
* USD/ZAR (Doların Güney Afrika randı karşısındaki değeri)
Majör dövizler dışında işlem yapmak isteyen yerel yatırımcılar, bunu
genellikle çapraz kur denilen işlemler üzerinden gerçekleştirir. Çapraz
kur sisteminde; bir para biriminin dolar karşındaki değeri üzerinden,
diğer para biriminin değeri hesaplanmaktadır. Yani Amerikan doları
dışındaki iki farklı para biriminin dolar üzerinden hesaplanması
sistemine dayanır. Örnek vermek gerekirse;
* 1 USD = 0,5 EUR ve 1 USD = 1,5 TRY olarak kabul edilirse, bu noktada
oluşturulacak çapraz kur üzerinden EUR/TRY değeri bulunabilir. 0,5 EUR =
1,5 TRY ise 1 EUR = 3 TRY olacaktır. EUR/TRY de 3’e eşit olacaktır.
Dolar dışında en aktif dövizler ise Euro, Japon yeni ve İngiliz
sterlinidir. Minör döviz çiftleri genel olarak bu şekilde
hesaplanmaktadır ve tahmin edileceği üzere majör para birimi, değeri
üzerinden daha büyük etkiye sahip olacaktır.
Kaynak: Borsanasiloynanir
